بازگشت
تركمنستان، درآزمون جديد بعد از نيازاف
محمداسحاق فياض محمداسحاق فياض

بسياري از كشور هاي مشترك المنافع وقتي از اتحاد جماهير شوروي سابق جدا شدند و استقلال يافتند، انتظار مي رفت كه ساختار هاي حكومتي گذشته همان طوري كه در نظام سوسياليستي از هم پاشيد در كشور هاي استقلال يافته نيز دگر گون خواهد شد. سالهاي 1- 1990 سالهاي استقلال جمهوري هاي 16 گانه شوروي سابق بود، اما اين استقلال ها فقط آنان را از زير سلطه شووروي رها كرد و بسياري از كشورها همان ساختارهاي سابق حكومتي را  ادامه دادند، يعني تك حزبي، رئيس جمهور مادام العمر و يا حق شركت در چندين دور انتخابات، محدوديت هاي رسانه اي و آزادي هاي سياسي، تسلط كامل دولت بر اقتصاد و...ويژگي هاي است كه معمولا همه كشورهاي استقلال يا فته دارا هستند. رياست هاي جمهوراين كشورها را كساني بدست گرفتند كه  در زمان شوروي به رياست حزب كمونيست دراين جمهوري ها رسيده بودند، بعد از استقلال نيز همين افراد از شوروي جدا شدند و تنها تفاوت نظام سياسي اين جمهوري ها با گذشته آن بود كه از ايدئولوژي سوسياليزم پيروي نمي كردند، اما ساختارهاي نظام سوسياليستي را همچنان حفظ كر ده بودند. اين ويژگي ها در كشورهاي آسياي ميانه و قفقاز بيشتر به چشم مي خورد تا كشورهاي اروپاي شرقي زيرا تعدادي از اين كشورها از نظام دموكراسي غربي پيروي مي كنند.

به هر حال با گذشت 16يا 15 سال از استقلال اين كشورها اكنون به تدريج دوران افول اين رهبران فرامي رسد، اما آيا با رفتن آنان تحول عمده در ساختار هاي سياسي اين كشور ها نيز بوجود خواهد آمد؟ آذربايجان، گرجستان، تاجيكستان، قيرقيزستان و... كشورهايي هستند كه لااقل يك رهبر را پشت سر گذاشته اند و اكنون تركمنستان آن را تجربه مي كند، اما نظام سياسي در اين كشورها تغيير عمده نيافته است.

شرايط تركمنستان نسبت به ديگر كشورهاي آسياي ميانه متفاوت است، اين كشور رهبري را تجربه كرده است كه به شدت گرفتار افتخارات خانوادگي و و هويت يابي قوم تركمن بود. صفرمراد نيازاف رئيس جمهورمادام العمر تركمنستان در سن 66 سالگي روز 5 شنبه هفته گذشته بر اثر يك حمله قلبي در گذشت، اودر سال 1985 رهبر حزب کمونيست ترکمنستان شد، در سال 1991 به عنوان اولين رييس جمهور ترکمنستان مستقل انتخاب شد. در سال 1999 نهاد عالی قانونگذاری ترکمنستان، آقای نيازاف را رييس جمهور مادام العمر اين کشوراعلام کرد.

او از چندين سال قبل دچار ناراحتی های قلبی بود و جراحي هاي پر هزينه قلبي كار ساز نيافتاد و سرانجام او را به كام مرگ برد. نيازف در سال 1940 متولد شد و در دوران کودکی والدين خود را از دست داد، در سال 1948 بر اثر زلزله شديدی كه در عشق آباد رويداد مادر و دو برادر اونيز در ميان هزاران نفری بودند كه در اين فاجعه جان سپردند و او در يک پرورشگاه در شوروی سابق بزرگ شد، فعاليت سياسی او در سن 22 سالگی آغاز شد و آن زمانی بود که وی به حزب کمونيست پيوست و با سرعت پلکان ترقی را طی کرد وقتي او در سال 1985 رييس حزب کمونيست ترکمنستان شد،خود را« ترکمن باشی» يا پدر ترکمن ها خواند و دارای نوعی کيش شخصيت بود كه بسياری از شهرها و فرودگاه ها به نام اوست.در پی يک عمل جراحی بزرگ قلب در سال ۱۹۹۷، نيازف نه تنها شخصا سگرت را ترک کرد بلکه به وزرای خود نير فرمان داد که چنين کنند و بطور کلی مصرف  سگرت در محوطه های عمومی را ممنوع کرد. پس از ريزش موهای خود در اثر عمل جراحی نيازف به طب چينی روی آورد که به نقل از وی، مردم کشورش از سيمای زشت يک رئيس جمهور طاس رنج نبرند.

تحليلگران می گويند صفرمراد نيازاف ميراثی ناگوار از خود باقی گذاشته است و با آنکه ترکمنستان پنجمين ذخاير بزرگ گاز طبيعی جهان را دارد، برنامه های آموزشی، بهداشتی و رفاه اجتماعی اين کشور در دوران حکومت او وضعيتی نامناسب داشت. تغيير نام ماه های سال و روزهای هفته نيز از جمله اقدامات عجيب و غريب آقای نيازاف بود. وی ماه های سال را به اسامی قهرمانان ملی و اعضای خانواده اش، از جمله مادر خود، نام گذاری کرد.مي گويند او ریش گذاشتن را قدغن و کتابخانه ها را در سراسر ترکمنستان تعطیل کرد. همچنين اوبا يك روش غير معمول برای پخش پيام های خود پيدا کرد و پيام هايش را به فضافرستاد!.بخش اول کتاب روحنامه نوشته صفرمراد نيازاف که در ترکمنستان جايگاهی هم ارز قرآن، به آن داده شده است با يک موشک روسی از پايگاه فضايی بايکانور قزاقستان به فضا فرستاده شد. اين کتاب در در محفظه ای در داخل موشک قرار داده شده بود، يک پرچم ترکمستان و يک نشان رياست جمهوری نيز در آن بود.

     سه جلد از پنج کتاب نيازاف مجموعه اشعار ترکمن باشی اند اما مهمترين آنها، دو جلد کتاب "روحنامه" است که در کشور ترکمنستان که اکثريت آن را مسلمانان تشکيل می دهند، جايگاهی هم ارز قرآن، به آن داده شده است، روحنامه رسماً کتاب مقدس روحانی و تاريخی همه ترکمنان جهان به شمار مي رود و مردم ترکمنستان موظف به فراگيری آنند.اين کتاب علاوه بر دبستانها، دبيرستانها و دانشگاهها، حتی در دوره های آموزشی در مؤسسات دولتی، آموزشگاههای رانندگی، باشگاههای ورزشی، مساجد و حتی زندانها به صورت اجباری تدريس می شود. مجلس ترکمنستان سال 2005 ميلادی را سال روحنامه اعلام کرده و اين در حالی است که سال گذشته ميلادی، سال قربان سلطان اجه، مادر آقای نيازف و سال 2003، سال آتامراد نيازف، پدر وی اعلام شده بود. جلد نخست روحنامه در سال 2001 منتشر شد و جلد دوم آن روز دوازدهم سپتمبر سال گذشته ميلادی به چاپ رسيد.ماه سپتمبر در تقويم جديد ترکمنی که ترکمن باشی باب کرده، ماه روحنامه ناميده شده و دوازدهمين روز آن به عنوان روز روحنامه جشن گرفته می شود.

 حبيبه فتحی، اسلام شناس و پژوهشگر آسيای ميانه وآقاي مراد اسنوف، يکی از ترکمنهای مخالف حکومت صفر مراد نيازف در استکهلم كه مجله آسيای مرکزی و قفقاز را منتشر می کند می گويد، آثار ترکمن باشی، بويژه روحنامه، اصلاً ارزش علمی، تاريخی، روحانی و حتی ادبی ندارند و مندرجات کتاب روحنامه اساساً بر پايه پندارهای نادرست نهاده شده است، چراکه تاريخ ترکمنها در آن به گونه ای روايت شده که اصلاً پايه تاريخی و علمی ندارد و قصه پردازی است.آقای اسنوف اعتقاد دارد که تمجيد مطلق و افتخار کردن مفرط و بيجا به گذشته هر قوم يا ملتی، هيچگاه عاقبت خيری نداشته و اين در حالی است که ترکمن باشی ادعا می کند که ترکمنها طی بيش از پنج هزار سال بنيانگذار هفتاد امپراتوری و دولت بزرگ بوده اند.

   با آن كه مردم تركمنستان با مشكلات  متعدداقتصادی رو برو بود او تصميم گرفت در عشق آباد تغييرات اساسی بوجود بياورد و آنرا تبديل به شهر جديدی كند.ساختمان های بسياری از نواحی مركزی عشق آباد با خاك يكسان شد تا به جای آنها كاخ های مجلل، فواره های عظيم و خيابان های با شكوه ساخته شود.

يكی از اين بناهای چشمگير كه حتی از فرودگاه بين المللی شهر هم ديده می شود، يک مجسمه طلايی از صفرمراد نيازاف است كه دست هايش را در هوا نگاه داشته است، خود مجسمه در طی هر 24 ساعت يك دور كامل يعنی 360 درجه به دور خود می چرخد، تصاوير و مجسمه های رييس جمهور نيازاف در سراسر شهر به چشم می خورد، در واقع حضور اودر همه نقاط شهر حس می شود، بولوار مركزی شهر و فرودگاه هردو به نام او خوانده  می شود. مجسمه های پدر و مادر او نيز در مكان هايی قرار گرفته اند كه حاكی از اهميت بسيار آنهاست. برخلاف ساير پايتخت های قاره آسيا كه برای ساختمان های مدرن خود آسمان خراش ها را برگزيده اند، در عشق آباد از معماری كلاسيك متعلق به دوران گذشته، استفاده می شود.

    اين كشورپس از استقلال از شوروی سابق در سال 1991 ميزان خدمات از جمله بهداشت و تعليم و تربيت، به شدت كاهش يافت و سطح زندگی بسياری از شهروندان تركمستان به سرعت پايين آمد.در حال حاضر متوسط درآمد ماهانه در تركمنستان چيزی بالای 50 دالر است و تنها به كمك يارانه های دولت برای مسكن، مواد سوختی و مواد غذايی اوليه است كه مردم می توانند زندگی روزانه خود را بگذرانند. ترکمنستان حدود چهار ميليون و نهصد هزار جمعيت دارد و علاوه برداشتن منابع نفتی قابل ملاحظه، از لحاظ ذخائر گاز طبيعی در جهان مقام پنجم را دارد،اما فقيرترين كشور باقی مانده از زمان استقلال از اتحاد جماهير شوروی است.

با وجودحاكميت استبدادي درعشق آباد، اين كشور مخالفان سياسي اندكي دارند، تعداد محدودي از مخالفان سياسي دولت در خارج از تركمنستان به سر مي برند، از جمله وزير خارجه سابق تركمنستان، بوريس شيخ مرادف است كه دراروپا پناهنده شده ودر ماه جون ۲۰۰۲ در وين با تعدادي ديگر از مخالفان دولت نيازف گرد هم آمدند و حزب مخالف دموکراتيک ترکمنستان را ايجاد کردند. آنان در اين گردهمايی رئيس جمهور ترکمنستان را به نقض حقوق بشر متهم نمودند.يک سال بعد، درماه نوامبر، افرادی مسلح، موتر حامل رئيس جمهور را هدف شليک گلوله قرار دادند. نيازف که از اين سانحه جان سالم بدر برد آن را يک ترور ناکام توصيف کرد و نيروهای مخالف در تبعيد را مقصر خواند. ولی مخالفان اين حادثه را ساخته نيازف خواند و آن را بهانه ای برای سرکوب مخالفان توصيف نمودند. به گفته نهاد بين المللی آزادی بيان در کانادا، ترکمنستان دارای وخيم ترين فضای مطبوعاتی در جهان است كه مطبوعات، تلويزيون،اينترنت و تيلفون از سوي اين دولت به شدت كنترول و سانسور مي شود.

بوريس شيخ مراد اف وزير خارجه سابق ترکمنستان يکی از منتقدان صفرمراد نيازاف است، او اخطار داده است که بدون انتخابات آزاد، کشور با نا آرامی های داخلی روبرو خواهد شد.او مي گويد،آقای نيازاف در حال حاضر از حمايت های داخلی ناچيزی بهره مند است و حتی وزرای بلند پايه کشور با ناراضيان تبعيدی در تماس هستند.اما دولت تركمنستان او را متهم به فساد می کند و می گويد که در دوره مقامداری اش ، بيش از 25 ميليون دلار اموال دولتی را اختلاس است.

به هر حال اكنون تركمنستان بعد از مرگ نيازاف، در يك تحول بزرگ قرار گرفته است و آيا از اين  تحول سياسي به راحتي مي تواند عبور كند يا اين كه اين كشور دچار چالش هاي سياسي ديگري مي گردد؟

پيش بينی تحليلگران اين است كه از آنجايی که آقای نيازاف جانشينی برای خود در نظر نگرفته بود، در ترکمنستان کشاکش قدرت رخ خواهد داد. در حال حاضر قربان قلی وردی محمداف، معاون نخست وزير ترکمنستان، به عنوان جانشين رياست جمهوری اين کشور منصوب شده است، اما بنابر قانون اساسی ترکمنستان رييس پارلمان بايد رياست انتقالی اين کشور را برعهده می گرفت ولي او در حال حاضر با بازجويی پوليس  تركمنستان روبروست.

 

 

 

 

 

 

       

 


January 29th, 2007


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل بین المللی